پرسش :

مراتب و مراحل امر به معروف و نهی از منکر چیست؟


پاسخ :
همه مراجع تقلید: امر به معروف و نهی از منکر دارای سه مرتبه است که هر مرتبه نیز مراحلی دارد: [1]
 

مراتب امر به معروف و نهی از منکر:

مرتبه اول: اظهار انزجار قلبی و ناراحتی درونی.
مرتبه دوم: امر به معروف و نهی از منکر زبانی.
مرتبه سوم: انکار عملی و به کارگیری دست.
 

مراحل امر به معروف و نهی از منکر:

مراحل مرتبه اول:
- چشم خود را ببندد.
- چهره خود را عبوس کرده خود را گرفته خاطر نشان دهد.
- صورت و یا همه بدن خود را از او بگرداند.
- با او قهر کند و با او مراوده و معاشرت نکند.
 
مراحل مرتبه دوم:
- ارشاد و موعظه با کلام و بیان نرم و روی گشاده.
- با تحکم (ولی بدون خشونت) او را امر به معروف و نهی از منکر کند.
- با سخن درشت و شدت و تهدید بر مخالفت امر و نهی کند.
 
مراحل مرتبه سوم:
- ایجاد حائل و فاصله بین شخص و وسیله منکر.
- ضرب (کتک زدن) و سخت گرفتن
- جرح و قتل.
 
تبصره 1: اگر موعظه و ارشاد با بیان نرم و روی گشاده مؤثر و یا محتمل التأثیر است و کمتر از اعراض و قهر کردن و امثال آن طرف را آزار می دهد، باید موعظه و نصیحت کند و نباید از اعراض و قهر کردن استفاده کند، چون اشخاص از نظر اخلاق و احوال بسیار مختلفند، بسیاری هستند که اعراض و قهر کردنشان طرف را بیشتر آزار می دهد و برای او سنگین تر و اهانت آمیزتر است تا امر به معروف و نهی از منکر زبانی، بنابراین بر امر کننده و نهی کننده لازم است رعایت مراتب و اشخاص را بنماید و وظیفه خود را به مناسبترین و آسانترین راه انجام دهد.
 
تبصره 2: در زمان حاکمیت و اقتدار حکومت اسلامی وظیفه عموم مردم اکتفا کردن به امر و نهی زبانی است و انجام مرتبه سوم و مراحل آن وظیفه مسئولین ذی ربط در نیروی انتظامی و قوه قضاییه است.
 
تبصره 3: در انجام مراحل واجب است از آسان ترین و نرم ترین آغاز کند و درجه ای را انتخاب کند که اذیّت و توهین آن کمتر و تأثیر آن بیشتر است و اگر نتیجه نگرفت با احتمال تأثیر و حصول سایر شرایط می توان وارد درجه بالاتر شد.
 
تبصره 4: سزاوار آن است که آمر به معروف و ناهی از منکر در امر و نهیش و مراتب انکارش چون طبیبی باشد که با مهربانی بیمار خود را معالجه می کند و چون پدری مشفق باشد که همواره مصلحت فرزند را رعایت می کند، و اینکه نیت خود را برای رضای خدای عزوجل خالص کند این عمل خود را از شوائب هواها و از اظهار علو پاک بدارد.
 
پی نوشت:
[1]. امام، توضیح المسائل، م 2804 تا 2824 و تحریرالوسیله، امر به معروف، گفتار در مراتب امر به معروف؛ سیستانی، توضیح المسائل، ج 1، م 2212 و 2213؛ فاضل، توضیح المسائل، م 2129 تا 2144 و استفتائات، ج 1، س 930؛ بهجت، توضیح المسائل، م 1610 و استفتائات، امر به معروف، س 449 و 451؛ نوری، توضیح المسائل، م 2795 تا 2811؛ صافی، توضیح المسائل، م 2863 تا 2870؛ مکارم، توضیح المسائل، م 2419؛ دفتر مراجع تقلید.
 
منبع: احکام امر به معروف، علی گرجی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، نشر معارف‫، ۱۳۹۵.